ÖRESİN HAN

1156-92

Aksaray-Nevşehir güzergâhındadır; “Tepesi Delik Han” olarak da anılmaktadır. Hâlihazırda turistik tesis olarak kullanılmaktadır.

Kuzey-batı güney-doğu doğrultusunda uzanan dikdörtgen bir oturum alanı üzerine inşa edilmiş olup, kapalı/barınak bölümünden ibarettir. Son yıllarda gerçekleştirilen onarımlar sonucu, bütünüyle yenilenerek aslî plan ve strüktürel özelliklerini kaybetmiştir. Onarımlar sırasında, kapalı/barınak bölümünün merkezinde aksiyal yönlerde kesişerek haçvârî plan oluşturan tonozların sırtları, çatı kotunda belirgin hâle getirildiği gibi, tonoz kolları aksiyal yönlerde uzatılmış ve yapının dört cephesinde yükseltilerek âdeta birer taçkapıya dönüştürülmüş kalkan duvarlara dayandırılarak nihayetlendirilmiştir.

Onarım sonucunda ortaya çıkan bu anomali dolayısıyla, hanın siluetinde dört ayrı taçkapının bulunduğu izlenimi doğmuştur. Hanın güney-doğu cephesinin ortasındaki yeni taçkapısı, cepheden pek az taşan ve çatı kotunu aşarak yükselen dikdörtgen prizmal bir kütleden ibarettir; işlenmeden yalın olarak bırakılmış bordür ve silmelerle dikdörtgen bir çerçeve içine alınmış olan kavsarası, sivri kemerli bir niş halinde cepheye açılır. Basık kemerli kapı açıklığının üzerindeki düz alınlığa, yuvarlak kemerli bir niş içinde mermerden üç satırlık bir kitâbe yerleştirilmiştir.

Basık kemerli kapı açıklığından dahil olunan kapalı/barınak bölümü, yuvarlak kemerlerle birbirlerine ve duvarlara bağlanan kare planlı toplam yirmidört ayakla derinlemesine doğrultuda ve beşik tonozlarla örtülü beş sahna taksim edilmiştir. Kapıyla aynı aks üzerinde ve güney-doğu kuzey-batı yönünde uzanan beşik tonozlu orta sahın ile mekânın orta bölümünde güney-batı kuzey-doğu yönünde uzanarak aksiyal yönde orta sahna eklemlenen beşik tonozla örtülü yan sahın, hanın planını sıradışı bir uygulamaya dönüştürerek kapalı/barınak bölümü enteryörünü haçvâri bir düzenlemeye kavuşturmuş; tonozların kesiştiği kare planlı alan da, pandantiflerle geçilen bir kubbeyle örtülmüştür. Kesme taş örgülü kubbe, çatı kotunda yükselen sekizgen bir kasnağın içine gizlenmiş olup, sekizgen bir piramidal külâhla örtülmüştür. Kasnağın dört kenarında, kapalı bölümü aydınlatmak amacıyla dikdörtgen formlu küçük birer pencere açılmıştır.

Orta aks üzerinde kesişen tonozların köşelerinde kalan dört bölüm, iki kemer ayağı genişliğinde eşit üçer dikdörtgen alana taksim edilmiş; her alanın üzeri de beşik tonozlarla örtülmüştür.

Hanın inşa kitâbesi yoktur; muhtemelen onarımlar sırasında bulunan bir kitâbe, taçkapı nişine yerleştirilmiştir. Kitâbenin hana aidiyeti şüpheli olduğu gibi, yazı karakterleri de özensiz bir istinsâh olduğu izlenimi uyandırmaktadır. Kitâbede Sultan olarak adı geçen Kılıç Arslan bin Mesûd’un, Selçuklu Sultanı I. Rükneddîn Mesûd’un oğlu Sultan II. İzzeddîn Kılıç Arslan olduğu anlaşılmaktadır. Kitâbenin son satırının birler hânesindeki rakamın dört olduğu anlaşılmakla birlikte, terkibin geri kalan bölümü rahatlıkla çözümlenememektedir. Kitâbenin hana ait olduğu kabul edildiği takdirde, yapı, Selçuklu Sultanı II. İzzeddîn Kılıç Arslan zamanında ve tahtta bulunduğu 1156-92 yılları arasında inşa edilmiş olmalıdır.