MALABADİ KÖPRÜSÜ

Silvan-Bitlis yolunda ve Batman Çayı üzerindedir;  iki yana eğimli ve kuzey-güney yönünde uzanan köprü, 38,60 metre açıklıktaki tek bir sivri kemer gözünden ibarettir. Köprü uzunluğu yaklaşık 150 metre olup, tabliye genişliği 7.20 metredir.

Köprünün kuzey kanadındaki kemer ayağı, bu yöndeki masif bir kaya kütlesi üzerine oturur. Güney kanadındaki kemer ayağı ile bu kanatta batı yönüne doğru kırılan tabliyenin tempan duvarında dört tahliye gözü bulunmaktadır;  kemer ayağındaki tahliye gözü yuvarlak kemerli olup, diğer üç göz sivri kemerlidirler. Köprünün menba yönünde ve güney kanadındaki kemer ayağında üçgen prizmal gövdeli ve piramidal külâhlı, tahliye gözünün yuvarlak kemerli ayağında ise poligonal gövdeli ve piramidal külâhlı  birer selyaran bulunur; mansap yönündeki  selyaranın topuğu silindirik gövdeli ve konik külâhlı olup, bu yöne bakan yuvarlak kemerli tahliye gözünün kemer ayaklarında da silindirik gövdeli ve kademeli taş sıralarından oluşan külâhlarıyla birer topuk yer alır.

Köprü tabliyesinin kuzey ve güney kanatlarındaki merdivenlerle, yapının tempan duvarları içine yerleştirilmiş ve kemer ayağı genişliğindeki birer odaya inilebilmektedir; her iki odanın, köprünün menba ve mansap yönlerine bakan birer penceresi bulunmaktadır.

Köprünün mansap yönündeki kemer ayağında ve selyaran külâhının üzerinde yükselen burmalı sütunların taşıdığı  piramidal külâhlı ve silmeli bir düşey dikdörtgen çıkmanın içinde, hayli tahrip olmakla birlikte, burç-gezegen sembolü olarak, alçak kabartma tekniğinde işlenmiş bir arslan tasviri ile yuvarlak güneş kompozisyonunu tutan bir insan tasvirinin varlığı belli olmaktadır. Bir diğer figürlü kompozisyon da, köprünün menba cephesinde ve güney kanadındaki yuvarlak kemerli tahliye gözünün ayağındaki poligonal gövdeli ve piramidal külâhlı selyaranın üzerinde yer alır. Külâhın bitiminde, tempan duvarına yarı bağımlı olarak işlenmiş yüksek kabartma insan tasviri zamanla hayli tahrip olmuştur; heykelin başı üzerinde ve yuvarlak kemerli sathî bir niş içinde yer alan karşılıklı iki figür ise nisbeten daha sağlam durumdadır.

Köprü, kesme ve kaba yonu taşlarla inşa edilmiştir.Araştırmacılar, mansap yönündeki selyaranın üzerinde ve yatay olarak uzanan mütemâdi bir profilli taş silmenin altında çiçekli neshî hat ile yazılmış Arapça kitâbesine göre, köprünün, Artuklu döneminde ve Timurtaş bin İl-Gâzi bin Artuk tarafından 1147/48 yılında yaptırıldığı konusunda hemfikirdirler. Buna karşılık, tarihî kaynaklardan, bu kesimdeki ilk köprünün, 1144/45 yılında yıkılarak yerine şimdiki köprünün inşa edildiği ve bu inşaatın da bânîsi olan Timurtaş bin İl-Gâzi bin Artuk’un vefatı üzerine oğlu Necmeddîn Alpî tarafından 1155 yılında tamamlatıldığı anlaşılmaktadır.

Bugün mevcut olmadığı halde, 19. yüzyılın ortalarında köprünün menba yönündeki bir kitâbe kalıntısında okunabilen 1245/46 tarihi ile kitâbede geçen “Osman” adına bakılarak, yapının 13. yüzyılın ortalarında tâmir edildiği ve bu tâmiratın da aynı zamanda Ambar Çayı Köprüsü’nün mimarı olan Osman bin Takâk tarafından gerçekleştirildiği iddiası kesinlikle doğrulanamamaktadır.