Fahreddin Razi Türbesi

Yapı İl Arslan Türbesi olarak anılmaktadır. Yapının üzerinde kime ait olduğunu gösteren herhangi bir kitabe bulunmamaktadır. Bazı araştırmalarda yapının ünlü mütefekkir Fahreddin Razi'ye ait olduğu, onun anısını yaşatmak için yapılmış bir makam türbesi olabileceği ileri sürülmüştür. Fahreddin Razi'nin 1210 yılında Herat'da öldüğü bilinmektedir. Türbenin bu tarihten sonra onun anısına yapıldığı kabul edilebilir. Fahreddin Razi, 1184 yılına kadar Ürgenç'de yaşamış, bu tarihte kentte kendisine karşı başlatılan hareket sonucunda şehirden ayrılmak zorunda kalmıştır.

Türbenin atfedildiği diğer kişi olan İl Arslan, 1172 yılında bir savaş dönüşünde Ürgenç'de ölmüştür. Bazı araştırmacılar, türbenin oğlu sultan Teke tarafından babasına yaptırıldığını da belirtir. Bütün bunlara karşılık, türbe Selçuklu dönemi sonrasında Atabeyler zamanında Selçuklu dönemi kültürünü yansıtan bir eser olarak ortada durmaktadır. Dıştan kare planlı yapı, belirli bir seviyede onikigen bir plana dönüşmektedir. Üzeri onikigen piramidal bir külahla örtülüdür. Gövde de kare plan her bir yüzeyde eşit değildir. Bazı yüzeyler dar, bazı yüzeyler ise girintili çıkıntılıdır. Yapının duvarları duştan tuğla ile kaplanmıştır. Girişin bulunduğu cephede ise zengin terakota süslemeler görülür. Giriş açıklığının üzerinde üçlü bir sağır niş uygulaması dikkati çeker. Kemerler dıştan yüksekçe bir dikdörtgen çerçeve içine alınmıştır. Bu çerçeve ile kemerler arasında kalan boşluk terakota ile yapılmış bitkisel motiflerle doldurulmuştur. Bu üçü kemer en dıştan bir yazı kuşağı ile ters U şeklinde çevrelenmiştir. Harfler arasında kalan boşluklar bitkisel motiflerle doldurulmuştur. Yapının iç bölümünde her bir yüzün ortasına yerleştirilmiş birer kemerli eyvan bulunur. Bunlar bölgede türbe ziyaretleri sırasında kullanılan sırasıyla oturulan mekanlardır. Palan bakımından yapı içeride merkezi mekan plan düzenini oluşturmaktadır. içerideki bu alanın üzeri içeriden kubbeyle örtülmüş, kubbeye geçişte köşelerde mukamaslı tromplara yer verilmiştir. Yapının içi kasnağın ana yüzlerine yerleştirilmiş küçük pencerelerden aydınlatılır.