BÜYÜK SELÇUKLU VE MELİKŞÂH (NUR) BURÇLARI

1089/90

Büyük Selçuklu Sultanı Melikşâh’ın, Diyarbakır’ın 1085 yılındaki fethinden sonra, şehri kuşatan dış sur duvarlarının güney-batı bölümüne bir yıl arayla yaptırdığı iki burç, özellikle ön cephelerindeki kûfî kitâbeleri ve figürlü tasvirleriyle dikkat çekici örneklerdir.

Kare planlı Büyük Selçuklu burcu, Artuklu çağına âit “Ulu (Evli) Beden” burcunun kuzey yanında yer almaktadır; çokgen planlı Melikşâh (Nur) burcu ise, yine Artuklu çağına âit ve “Yedi Kardeş” olarak bilinen anıtsal burcun doğu yanında bulunur.

Büyük Selçuklu Sultanı Alp Arslan’ın oğlu olarak Sultan Melikşâh tarafından ve Şemseddîn Ebû Ali bin Hasan’ın Diyarbakır Valiliği sırasında, Kadı Ebû Nasr Muhammed bin Kadı Abdülvâhid’in bina yöneticiliğinde Urfalı olduğu anlaşılan mimar Muhammed bin Selâmet el-Rahavî’ye inşa ettirilen iki burçtan “Büyük Selçuklu Burcu” 1088/89, “Melikşâh Burcu” ise 1089/90 yılında tamamlanmıştır. Burçların ön cephelerindeki kitâbeler ile figürlü tasvirler, anlamlı bir bütünlük oluşturan dikkat çekici bir bezeme programına sahiptir. Ön cephelerindeki çiçekli kûfî hatlı kitâbeler arasındaki arslan, kartal-tavşan mücadele sahnesi, kartal, at, doğan ya da ceylan gibi hayvan kabartmaları ile sultan ve çıplak kadın tasvirlerinden oluşan figürlü bezemeler, içerdikleri simgesel anlamlarla, her iki burcun da, sadece şehrin tahkimâtına yönelik bir inşaat faaliyeti olarak değil, fakat bunun da ötesinde, Melikşâh’ın Diyarbakır’ı fethini görsel şölene dönüştüren birer zafer anıtı gibi tasarlanmış olduklarını ortaya koymaktadır.