Bosra Kalesi

Şam'a yaklaşık olarak 11 O km. uzaklıkta bulunan, Bosra kent merkezinde yer alır. Kent aslında bir Nebateyan yerleşmesi olarak kurulmuştur. Ancak kentteki yapıların büyük bir bölümü, Roma döneminden kalmadır. MS. 2. w. da kent Roma imparatoru Trajan tarafından ele geçirilmiş, sonrasında bölgenin başkenti olmuştur. Bosra Hristiyanlık döneminde de önemli bir merkezdir. 635'de Araplar tarafından fethedilmiştir. Hıristiyanlık döneminde kilise kayıtlarıda kentte önce piskoposluk, sonrasında ise başpiskoposluk merkezinin mevcut olduğu öğrenilmektedir. Müslümanlar bölgeye gelmeden önce kentte, Hıristiyan Araplar tarafından önemli mimarlık eserleri inşa edilmiştir. Bu eserler içinde özellikle Martyr Sergius, Bacchus ve Leontius adına, Başpiskopos Julianus tarafından yapılan günümüze kalıntıları ulaşan katedral en önemlilerinden birisiydi. Kentte Müslümanların varlığından önce çok sayıda Hristiyan papaz bulunuyordu. Bunlar arasında Bahira'da yaşayan Nesturi bir keşiş Hz. Muhammed'in ilahi bir çağrı alacak bir peygamber olacağını 7. y.y. başlarında bildirmiştir.

Bosra, Hz. Muhammed'in amcasının ticaret kervanıyla geldiği şehirlerden birisidir. Hz. Muhammed daha sonra Hz. Hatice'nin kervanıyla bu şehre gelmiş ve kervanın başında şehire girdiğinde devesinin durduğu yere bir mescid yapılmıştır. Bu mescit Mabrak (Diz çökme)mescidi olarak bilinir. Bosra hem yönetim, hem de askeri bakımdan Şam'a bağlı olan bir kentti. Kent Emeviler döneminde imar görmüş, Ömer Cami adıyla bilinen bir yapı inşa edilmiştir. Abbasilerin yönetimi ele geçirmesiyle birlikte kent ve çevresinde birkaç kez yağma olmuştur. Kentte Emevilerden sonra en önemli imar çalışmalarını Selçuklular yapmıştır. Selçuklular döneminde Şam'ın yönetimi Melikşah'ın kardeşi Tutuş'a verilince, Tutuş oğullarından Fallus'u Salhad'a, diğer oğlu Tekin'i ise Bosra'ya vali olarak göndermiştir. Kaynaklar Tutuş'un Bosra'ya gönderdiği oğlunun ismini vermeden bahseder. Bu kişinin Gümüştekin olduğu ortaya çıkarılan kitabelerden hareketle tespit edilmiştir.

Selçuklular döneminde kentteki savunmanın merkezini Roma Tiyatrosu oluşturuyordu. Selçuklular tiyatroyu burçlarla güçlendirmişler ve kale haline getirmişlerdir. İç kale görünümündeki bu yapının özellikle oturma sıralarının bulunduğu bölümünün arkasına kare planlı burçlar inşa etmişlerdir. Bu bölümde beş dikdörtgen ve kare kesitli burç yer alır. Sahnenin doğusunda ise büyük bir burç daha bulunur. Bu bölüm muhtemelen kaleye giriş kapısı olarak kullanılmıştır. Selçuklu döneminde tiyatroların kale olarak kullanımını Anadolu Selçuklularında da görüyoruz. Aspendos tiyatrosunun sahne binasında bu amaçla yapılan tadilat soncunda köşk olarak kullanılmıştır.

Bosra tiyatrosu hem ölçüsü hem de savunmaya elverişli mimarisi bakımından Selçukluların dikkatini çekmiştir. Kentin içinde burasından daha elverişli savunma için bu büyüklükte başka bir yapı yoktur. Tiyatronun içinde muhtemelen Selçuklu dönemine ait başka yapılar ya da kullanım izleri de olmalıdır. Ancak bunlar günümüze gelmemiştir. Yapılan kazılarda ele geçirilen kitabede şunlar yazılıdır:

"Bu duvarın (burcun) yapılmasını emretti: saygın emir, ordular komutanı, parlak melik, Mülk sahibi devletin güneşi ve övüncü Ebu Mansur Gümüştekin hassa saraya mensup Cemaziyelevvel ayının 481 senesinde."

Kitabe, Wiet'den alınmıştır. Günümüzde kitabe bulunamamış, nerde olduğu yetkililer tarafından bilinmemektedir.

Kitabeye göre sur duvarlarının inşası 1088'dir. Bu tarih, bölgede Selçuklu hakimiyetinin pekişmeye başladığı dönemdir. Selçukluların Kahire'yi kuşattıktan sonra Fatimi tehlikesine karşı bölgedeki kaleleri güçlendirdikleri bir dönemin eseri olarak Selçuklu varlığını göstermektedir.